Het CPS organiseerde op 12 juni 2025 een studiedag met als titel: ‘Van confrontatie naar coördinatie: politie, justitie en zorg samen voor een humane aanpak van psychische kwetsbaarheid’. Dit artikel vat de voorbereidende bestudering en belangrijkste conclusies samen.[1][2]
Over de auteurs
Morganne Goudaillier is masterstudente criminologie van de UGent
Marc Bloeyaert is Lid Dagelijks Bestuur CPS. Hij is de stagebegeleider van Morganne Goudaillier
Als er tijdens een politie-interventie een psychiatrische problematiek opduikt, zet dit de professionaliteit danig onder druk. Bovendien leidt zo’n problematiek tot kritische evaluaties, zowel binnen als buiten de politie. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de regelgeving rond psychiatrische problematieken recent vernieuwd werd. Die vernieuwde regelgeving installeert een andere benadering, waarin het respect voor menselijke waardigheid centraal staat, met een gedeelde verantwoordelijkheid en gezamenlijke aanpak van politie, justitie en de zorg.
Algemene evolutie en aanpak van de psychiatrische problematiek
Diverse bronnen geven aan dat de psychiatrische problematiek in de samenleving zowel kwantitatief als kwalitatief is toegenomen. In 2023 bericht de Standaard dat uit een analyse van de politie-interventies blijkt dat het aantal incidenten waarbij personen met een psychiatrische aandoening in contact komen met de politie is toegenomen. In haar radio-uitzending (mei 2025) verwijst de VRT naar de jaarlijkse bevraging van Zorgnet-Icuro dat er, van elke 100 opnames in de psychiatrie, 14,3 gedwongen zijn. Voor 2024 betekent dit een stijging van 6% ten opzichte van het jaar ervoor [3].
Daarnaast evolueerde ook de aanpak van de psychiatrische problematiek. Aan de ene kant zien we een verschuiving van residentiële naar ambulante zorg, waardoor de zichtbaarheid van problematisch gedrag in de publieke ruimte is toegenomen. Het rapport ‘Blikvanger geestelijke gezondheidszorg’ van de FOD Volksgezondheid (2023) schetst de evolutie van de GGZ-netwerken en de keuze voor de ontwikkeling van een meer gemeenschapsgerichte GGZ. Dit heeft waarschijnlijk een effect op de veiligheidsbeleving en meldingsbereidheid aan hulpverlenings- en veiligheidsdiensten. Aan de andere kant waren er recent verschillende problematische politie-interventies – denk aan ‘de bottinnekes’ en de zaken Chovanec, Bangoura, Aerts en Floyd. Die roepen vragen op over de professionaliteit van het politieoptreden. Hierbij bleven aanbevelingen van het Comité P. in een toezichtonderzoek (2021) niet uit [4].
In ons land veranderde de aanpak vooral onder impuls van opleidingen, richtlijnen en initiatieven rond het Excited Delirium Syndrome (EDS). Men vertrok met andere woorden van een welbepaalde aandoening die zich in een aantal crisissituaties voordeed, en niet van een ruimere oriëntering op psychiatrische problematiek. Bij de bestudering van de problematiek - onder meer via ‘Politieacademie’ - valt op dat zowel in de vaklitteratuur als in opleidingen in Nederland de terminologie ‘verward, onbegrepen of zorgwekkend gedrag’ wordt gebruikt [5].
Nieuwe regelgeving, een nieuwe visie, een nieuwe terminologie en definitie
Na 25 jaar is de wet op de geesteszieken (1990) vervangen door de wet op personen met een psychiatrische aandoening (2024), van toepassing sinds 1 januari 2025. De nieuwe wet verduidelijkt het concept van een psychiatrische aandoening. Daarbij hield de wetgever rekening met de laatste ontwikkelingen in de geneeskunde. Art. 1/1. van de wet bepaalt:
"Onder ‘psychiatrische aandoening’ moet worden verstaan: een stoornis die als zodanig wordt gedefinieerd volgens de huidige stand van de wetenschap en die in staat is om de perceptie van de werkelijkheid, het onderscheidingsvermogen, het denkproces, humeur of controle over het eigen handelen ernstig te verstoren."
Het probleem van verslaving wordt hier niet uitgesloten. Het is namelijk aan de bevoegde rechter om te bepalen of een persoon die lijdt aan een alcohol-, drug- of geneesmiddelenverslaving beschouwd kan worden als iemand die lijdt aan een psychiatrische aandoening.
Deze tabel zet de belangrijkste verschillen op een rij:
Extra budgetten
De Federale Overheid heeft in 2024 23,9 miljoen euro voorzien om de werking van de mobiele crisisteams voor acute zorg uit te breiden. Er wordt gesproken van een outreachende urgentie en triagefunctie die 24/7 beschikbaar is. Zo zijn deze mobiele teams in staat om onmiddellijk te interveniëren bij een vermoeden van urgente psychiatrische noden.
Daarnaast wordt geïnvesteerd in een observatiefunctie, waarbij een klinische kortdurende evaluatie van maximum vier uur mogelijk is. Voor mensen wiens crisissituatie onvoldoende gestabiliseerd is, is een evaluatieperiode van maximum 48 uur mogelijk. De mobiele crisisteams werken samen met diverse partners uit andere sectoren, zoals de politie, huisartsen en MUG-diensten.
Een voorwaarde voor het gebruik maken van dit budget is een verplichte samenwerking met de politie en het uitwerken van protocollen.
Wie deed en doet wat, en wat met de opleiding?
Binnen de context van de voormalige regelgeving werden in het verleden initiatieven ondernomen om beter te kunnen omgaan met psychiatrische problematiek. Die werden vooral gedomineerd door de problematische, gemediatiseerde politie-interventies. Het is onmogelijk om een overzicht te geven van al die initiatieven, laat staan van de initiatiefnemers van opleidingen en projecten. Ze zijn namelijk te divers en versnipperd, zowel organisatorisch als inhoudelijk. Hetzelfde geldt voor de bijzondere interventiediensten die her en der bestaan, al dan niet in een samenwerkingsverband met andere lokale of bovenlokale partners. Maar misschien ligt daarin de belangrijkste vaststelling: er is een gebrek aan overzicht, afstemming en coördinatie; kennis, ervaring en goede praktijken worden te weinig gedeeld. Dit pijnpunt moet in de toekomst sowieso aangepakt worden.
Ook in Nederland is niet alle versnippering weggewerkt en zijn verschillende actoren actief. Wél speelt de koepel van het politieonderwijs – de ‘Politieacademie’ – een belangrijke rol: ze ontwikkelt vormingen met aandacht voor externe inbreng en voorziet (digitale) opleidingstools. Zoals eerder aangegeven, vertrekt ze daarbij niet van een specifiek syndroom, maar van een basiskennis van de geestelijke gezondheid en alle organisatie errond.
De belangrijkste les? Wie (politionele) vormingen organiseert, doet er voordeel bij om externe partners te betrekken. Externe expertise heeft een duidelijke meerwaarde en stimuleert samenwerking. De politie moet echter ook zélf haar kennis, vaardigheden en ervaringen ten dienste stellen van andere relevante partners. Zo’n wederzijdse inbreng helpt om een integrale en geïntegreerde aanpak tot stand te brengen. Ketenpartners die samenwerken, kunnen bovendien terugvallen op bestaande regelgeving met betrekking tot de uitwisseling van informatie en persoonsgegevens tussen hulpverleningsdiensten.
Hoe de politie moet omgaan met psychiatrische problematiek is een mooie uitdaging voor de gemeenschapsgerichte politiezorg. En de overheid? Die moet de doelstellingen van de nieuwe regelgeving realiseren door de nodige middelen en randvoorwaarden te voorzien.
[1] https://www.standaard.be/cnt/dmf20230618_96463947 (Debeuckelaere, 2023)
[2] In functie van voornoemde studiedag schreef Morganne Goudaillier ook twee aanvullende documenten die u kunt downloaden op de website van het CPS: https://www.policingandsecurity.be/activity/studiedag-van-confrontatie-naar-coordinatie-politie-justitie-en-zorg-samen-voor-een-humane-aanpak-van-psychische-kwetsbaarheid/ (onderaan het programma van de studiedag).
[3] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/05/19/meer-gedwongen-opnames-psychiatrische-ziekenhuizen/
[4] Opvolgingsonderzoek van bepaalde aanbevelingen opgenomen in het toezichtsonderzoek ‘Eenheden van gespecialiseerde interventie’ (2021). https://comitep.be/document/onderzoeksrapporten/Opvolgingsonderzoek%20Eenheden%20van%20gespecialiseerde%20interventie.pdf
[5] ‘Politieacademie’ = de koepelorganisatie van het politieonderwijs in Nederland aangevuld met een kennis en onderzoekfunctie. https://www.politieacademie.nl/
